Psikoloji 101 - 349 - 27 Mayıs 2022

SALDIRGANLIK TAKLİT YOLU İLE ÖĞRENİLEBİLİR Mİ ?

Yazının Özeti

Saldırganlık basitçe, kasıtlı olarak zarar ya da acı vermeye yönelik davranışlar sergileme olarak tanımlanabilir. Saldırganlığın düşmanca, araçsal ve tepkisel gibi birçok türü bulunmaktadır. Peki, birçok türü bulunan ve genel olarak hayatımızda da önemli bir ölçüde yer alan saldırganlık ne şekilde ortaya çıkar? Doğuştan mı gelir yoksa öğrenilir mi? Bilim insanları, psikologlar ve filozoflar bu soruyu yüzyıllardır tartışmaktadırlar. Saldırganlığı tetikleyen kalıtsal faktörlerin varlığının yanı sıra dışarıdan öğrenme yolu ile elde ettiğimiz saldırgan davranışlar da olabilir. Sosyal öğrenme teorisinin kurucularından olan Albert Bandura ve arkadaşları saldırganlığın gözlemleme yolu ile öğrenilip öğrenilmediğine ilişkin çocuklarla birlikte Bobo Doll adını verdikleri bir deney yapmışlardır.

Bobo Doll deneyindeki temel yöntem şu şekilde işlemektedir. Bir yetişkin boş bir odada havayla doldurulmuş Bobo adındaki hacıyatmaz oyuncağına yumruklama, tekmeleme ve çekiçle vurma gibi bir takım saldırgan davranışlar uygulamıştı ve bu esnada da odanın dışından kız ve erkek çocuklar bu deneyciyi gözlemlemişlerdi. Daha sonra çocuklardan odaya girmeleri ve oyuncakla oynamaları istenildiğinde çocuklar bir süre sonra izledikleri davranış neyse onu yapmaya başlayarak oyuncağa saldırgan davranışlar sergilemişti. Çocuklar gözlem yolu ile saldırganlığı benimsemiş ve öğrenmiş duruyordu, Bandura ve ekibi tahminlerinde yanılmamıştı. Bandura, çocukların saldırgan davranışlarının gözlemlediği yetişkinlerin davranışlarından kaynaklı olarak ödüllendirilip, ödüllendirilmediğine bağlı olarak değiştiğini de öne sürmektedir. Yani, bir yetişkin saldırgan davranışından dolayı cezalandırılıyorsa bunu gözlemleyen çocuk bu davranışı taklit etmeme eğiliminde olacaktır.

Bobo Doll deneyinde gözlemlenen diğer unsurlar içinde cinsiyet olgusu da vardır çocuklar kendi cinsiyetinden olan deneycileri izlediklerinde daha fazla taklitsel davranışlar sergilemişlerdi ve deney sonuçlarına göre de erkek çocukların kız çocuklara göre daha fazla saldırgan davranış göstermeye meyilli olmasıdır. Bu noktada evrimsel yaklaşıma göre erkeklerin kadınlardan daha saldırgan olması iki tahmin üzerinden açıklanıyor. Birinci olarak erkekler diğer erkekler üzerinde egemenlik kurma ihtiyacı duyuyor, ikinci olarak ise kıskançlık nedeniyle saldırgan davranışlar göstererek eşlerini kaybetmek istemiyor. Bu tahminler düşündürücü ve ilginç olmasına rağmen bir kanıtı olmadığı için tahmin olarak kalmıştır.

Saldırganlık, birçok açıdan araştırılıp nedenlerinin ve sonuçlarının ortaya çıkarılması için üzerinde çalışılan bir konudur. Albert Bandura, Sosyal Öğrenme Teorisi’ni öne sürerek davranışların gözlemleme, model alma ve taklit yolu ile öğrenilebileceğini düşünüyor ve bunun üzerinde çalışmalar gerçekleştiriyordu. Saldırgan davranışların bir noktada gözlemleme ve taklit yolu ile öğrenilebileceğini de bu çalışmalardan yola çıkarak kavramış olacağız diye düşünmekteyim.

Kaynakça

Aronson, E., Wilson, D. T., Akert, M. R.. Social Psychology (Prentice Hall/Pearson, 2010). 353-368

Cherry, K. (2020). What the Bobo Doll Experiment Reveals About Kids and Aggression?. verywellmind.com